Μια πολύσημη μελέτη της Άννας Αφεντουλίδου για τη σχέση του ατόμου με την κοινωνία, αυτού του άλυτου αλγόριθμου της αναζήτησης της τελείωσης και της ευτυχίας.
Ο Αλμπέρ Καμί έζησε μόλις 47 χρόνια, αλλά ο αιώνας που συμπληρώνεται σήμερα από τη γέννησή του, προικίστηκε με το ριζοσπαστισμό του έργου του, το ανθρωπιστικό του όραμα και τη δίψα του για δικαιοσύνη, όπως τα εξέφρασε με όλες του τις ιδιότητες: ως λογοτέχνης, δημοσιογράφος, δραματουργός, σκηνοθέτης, δοκιμιογράφος, ως πολίτης, πάντα μάχιμος και ανήσυχος.
Ένας αιώνας συμπληρώνεται από την γέννηση του Αλμπέρ ΚαμίΤαπεινής καταγωγής, γεννημένος στο Αλγέρι από έναν έμπορο κρασιού που δεν πρόλαβε να γνωρίσει και μια αγράμματη καθαρίστρια, ο νομπελίστας συγγραφέας του «Ξένου», της «Πανούκλας», του «Μύθου του Σισύφου», του «Επαναστατημένου ανθρώπου»,βίωσε ώς το μεδούλι μια εποχή έντονων ανακατατάξεων και αντιπαραθέσεων. Ο Καμί όρθωσε ανάστημα απέναντι στο φασισμό και το ναζισμό, συστρατεύτηκε για λίγο με τον κουμμουνισμό αλλά εναντιώθηκε στον ολοκληρωτισμό της πρώην ΕΣΣΔ, πήρε αποστάσεις από την τρομοκρατία που θέριεψε κατά τον πόλεμο της Αλγερίας, κι όσο δημοφιλής υπήρξε εν ζωή, ακόμα περισσότερο παραμένει πάνω από πέντε δεκαετίες έπειτα από το μοιραίο τροχαίο δυστύχημα που προκάλεσε το θάνατό του το 1960.
Πρωτότυπη ελληνική μελέτη για τον «Ξένο»
Παραμονές της σημερινής επετείου, ο κριτικός Αλέξης Ζήρας μάς έκανε κοινωνούς μιας «ενδιαφέρουσας, πρωτότυπης» ελληνικής μελέτης για τον «Ξένο», μυθιστόρημα που από το 1942 έχει μεταφραστεί σε σαράντα γλώσσες, έχει σημειώσει πωλήσεις άνω των 8 εκατ. αντιτύπων και διαβάζεται αμείωτα από τις νεότερες γενιές. Τι παραπάνω θα μπορούσε να ειπωθεί, άραγε, γι' αυτήν την «ηθική αλληγορία για το παράλογο»,σύμφωνα με τον Μαλρό, η οποία έχει περάσει στη συλλογική μας συνείδηση ως η ιστορία ενός ανθρώπου -«του μόνου Χριστού που μας αξίζει», κατά τον Καμί- καταδικασμένου από την κοινωνία επειδή δεν τηρεί τις συμβάσεις και τους κανόνες της;
Ε, λοιπόν, η φιλόλογος Αννα Αφεντουλίδου διάβασε τον «Ξένο» επιχειρώντας μια «καταβύθιση στον κόσμο του αυτισμού»! Εξετάζοντας κεφάλαιο-κεφάλαιο το λόγο, τη σκέψη και την κοινωνικότητα του Μερσό υπό ψυχιατρικό πρίσμα, υποστηρίζει πως ο ήρωας του Καμί αποτελεί χαρακτηριστικό τύπο πάσχοντος από σύνδρομο Ασπεργκερ. Τι κι αν η συγκεκριμένη νευροαναπτυξιακή διαταραχή πρωτοεπισημάνθηκε το 1944, ενώ η γραφή του «Ξένου» είχε ολοκληρωθεί; Ο Καμί, λέει η Αφεντουλίδου, «μ' έναν ενορατικό τρόπο διαισθάνεται τον ψυχισμό του αυτιστικού και η οπτική του δεν ξεγλιστράει πουθενά. Εδώ δεν έχουμε μια απλή πρωτοπρόσωπη αφήγηση, αλλά ένα ψυχογράφημα ιδιοφυές σε συνέπεια και βάθος, που συνιστά την πρώτη σκιαγράφηση του πνευματικού και συναισθηματικού κόσμου του αυτιστικού ανθρώπου, ιδιαίτερα αυτού που δεν είναι εύκολα αναγνωρίσιμος, γιατί διαθέτει δημιουργικό λόγο και υψηλό νοητικό οπλισμό»
Κάτι αντίστοιχο επισήμανε το 2010 κι ο ψυχίατρος Christopher Badcock, γεγονός που για την ίδια ήρθε να λειτουργήσει υποστηρικτικά. «Απ' όσο μπόρεσα να ελέγξω, πάντως, δεν υπάρχει άλλη προσπάθεια τεκμηρίωσης». Με σπουδές μεσαιωνικής και νεοελληνικής λογοτεχνίας στο ΑΠΘ, η Αφεντουλίδου έχει μελετήσει τον Εμπειρίκο και τη σύγχρονη κυπριακή λογοτεχνία σε μεταπτυχιακό επίπεδο και σήμερα εργάζεται ως φιλόλογος στην Πρέβεζα, γράφοντας παράλληλα ποίηση και διηγήματα.
Το ενδιαφέρον της για τον αυτισμό οφείλεται σε προσωπικούς λόγους και στην -υπό έκδοση- μελέτη της κάνει ιδιαίτερη μνεία στη μητέρα του Γάλλου συγγραφέα, εικάζοντας ότι στο ψυχογράφημα του Μερσό έχουν ενσωματωθεί και δικά της χαρακτηριστικά. Μέσα από την παραπάνω ανάγνωση του «Ξένου», πέρα από το πάντρεμα της επιστήμης με τη λογοτεχνία, η Αφεντουλίδου προτείνει ουσιαστικά «μια διεύρυνση της διαφορετικότητας προς το καθολικότερο».«Η σύγκρουση ενός ανθρώπου με το περιβάλλον και την εποχή του», λέει, «μπορεί να μην οφείλεται σε πολιτικούς λόγους, μπορεί να είναι και ακούσια. Η διαφορετικότητα δεν είναι αναγκαστικά αποτέλεσμα προσωπικής επιλογής».
Σύμφωνα με τον Αλέξη Ζήρα, «η πεποίθηση του Καμί, ότι το άτομο είναι αθώο μπροστά στην πολυπλοκότητα και το παράδοξο του κόσμου, τον οδηγεί στη σκέψη ότι η μοναδική διέξοδος από την εμπλοκή βρίσκεται στο γεγονός της εξέγερσης. Η εξέγερση για τον Γάλλο συγγραφέα ισοδυναμεί με κατάφαση στο γεγονός της ζωής».Τα παραπάνω, ισχυρίζεται με τον τρόπο της η Αφεντουλίδου, προβάλλουν ακόμα δραστικότερα αν τα θεωρήσουμε μέσα από τη ματιά ενός αυτιστικού, η εξέγερση του οποίου ισοδυναμεί με κατάφαση στο δικαίωμα της διαφορετικότητας. Κι όπως καταλήγει, «η ανάγνωση του "Ξένου", μ' όποιον τρόπο κι αν γίνει, αποτελεί μια σπουδή στον ανθρώπινο ψυχισμό, μια πολύσημη μελέτη της σχέσης του ατόμου με την κοινωνία, αυτού του άλυτου αλγόριθμου της αναζήτησης της τελείωσης και της ευτυχίας».
[ΠΗΓΗ: ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΠΑΠΑΣΠΥΡΟΥ Έντυπη Έκδοση Ελευθεροτυπία, Πέμπτη 7 Νοεμβρίου 2013]