Ο Τυχαίος Θάνατος ενός Αναρχικού δεν διαρκεί όσο η εκάστοτε παράσταση ούτε βιώνεται μόνο μια φορά. Είναι ένα έργο που βλέπεις και ξαναβλέπεις, γιατί η αμεσότατη σύμπλευσή του με την εκάστοτε τρέχουσα πραγματικότητα το κάνει να μοιάζει σαν να γράφτηκε μόλις πριν λίγη ώρα. Έτσι ποτέ μια παράστασή του ανά τα χρόνια δεν είναι ίδια, πόσο μάλλον όταν οι συνθήκες που μας περιμένουν έξω από το θέατρο αλλάζουν ταχύτατα – και πάντα προς το χειρότερο!
Κι όμως, το κείμενο και η σκηνική του εκδήλωση μοιάζει να συμβαδίζει και να τις αναπαριστά. Γι’ αυτό και επιδιώκω κάθε φορά να το βλέπω, γι’ αυτό και στην προκείμενη περίπτωση ο ίδιος θίασος αναζητά απαντήσεις για τον Τυχαίο Θάνατο για πέμπτη συνεχή σαιζόν, αυτή τη φορά για περιορισμένες εμφανίσεις. Τρία ολόκληρα χρόνια άλλωστε μετά την παρουσίαση της παράστασης από τον ίδιο θίασο εδώ– όπου και θα βρείτε τα «πραγματικά περιστατικά» της υπόθεσης του ιταλού «αναρχικού» σιδηροδρομικού –η παράσταση είναι και εντός της διαφορετική, άλλη, εμπλουτισμένη με νέα ευρήματα.
Είναι δύσκολο να πεις ψέματα όταν φοράς μια μάσκα. Διότι έχουμε συνηθίσει να λέμε ψέματα με το σώμα μας…
…έχει πει ο Ντάριο Φο, συνεπώς η μεταμφίεση, η επικάλυψη των ρούχων και η εναλλαγή προσωπείων δεν μας εισάγουν μόνο σε νέους ρόλους αλλά όσο περισσότερο μας κρύβουν τα χαρακτηριστικά τόσο πλησιέστερα μάς φέρνουν στην αλήθεια. Αυτή την αλήθεια αναζητά και ο τρελός πρωταγωνιστής, παραδεχόμενος την ιστριομανίατου: να παίζει με τους άλλους αλλά εκείνοι να μην το ξέρουν, να αλλάζει περσόνες και να δημιουργεί προσωπικότητες. Γιατί μέσα σ’ όλο αυτό το ατέλειωτο παραμύθι όχι απλώς βγάζει τον πραγματικό εαυτό τους αλλά και βλέπει τα πάντα καθαρότερα. Η δεκαετής θητεία του άλλωστε στα ψυχιατρεία, πέρα από την καλή γνώση των νόμων υπέρ των ψυχικών ασθενών (που του επιτρέπουν να απαλλάσσεται από τις διάφορες κατηγορίες) τον έχει πλέον βεβαιώσει πως ο τρόπος σκέψης όλων [ημών] των υπόλοιπων, δεν διαφέρει καθόλου από των εκεί εγκλείστων.
Εγώ όμως είμαι τρελός. Με πιστοποιητικά. Κοιτάξτε εδώ. Λέγεται ιστριομανία. Ιστριόνας στα λατινικά σημαίνει ηθοποιός. Μου αρέσει να παίζω θέατρο καταλάβατε; Κι επειδή το θέατρό μου είναι το θέατρο της πραγματικότητας , θέλω και οι συνάδελφοι ηθοποιοί, να είναι πραγματικοί άνθρωποι. Να παίζουν στα έργα μου δηλαδή, αλλά χωρίς να το ξέρουν!
Αυτός ο πολυπρόσωπος λοιπόν θεατρομανής διακατέχεται και από έναν δαιμόνιο οίστρο λόγου και ευφυΐας, ιδίως όταν ευρισκόμενος στο αστυνομικό τμήμα ανακαλύπτει τον φάκελο της υπόθεσης του κρατουμένου που φτερούγισε έξω από το παράθυρο. «Καθαρή περίπτωση αυτοκτονίας»;Όχι, λένε οι αστυνομικοί, «άλλη όρεξη δεν είχαμε απ’ το να πετάμε αναρχικούς από τα παράθυρα».Πρέπει να μεταλλαχθεί λοιπόν σε Ανώτατο Επιθεωρητή του Υπουργείου Δικαιοσύνης για να τους κάνει να πνιγούν στις ίδιες τους τις αντιφάσεις, να εκτεθούν ως ψεύτες - Να πούμε κανένα ψέμα αλλά να είμαστε και πειστικοί, έτσι; - και ανεγκέφαλοι – Οι δύο καταθέσειςσας, δυο αριστουργήματα ηλιθιότητας – αλλά και να δεχτούν να κάνουν τα πάντα προκειμένου να γλιτώσουν τις ευθύνες - Εδώ είστε παιδική χαρά, με συγκινήσατε.
Αλλά μέσα στο τραγελαφικό πανηγύρι όπου οι αλλοτινοί σκληροί ανακριτές τώρα μετατρέπονται σε φοβισμένους υπαλλήλους έτοιμους να πουλήσουν τον «συνάδελφό» τους για να σώσουν το τομαράκι τους και γίνονται μαριονέτες στις εμπνεύσεις του διπλομεταμφιεσμένου κωμωδού τους. Αν εκείνος «γνωρίζει καλά τη σχέση τους με την αλήθεια», δηλαδή την ανυπαρξία της, θα τους κάνει με μύριους αναίμακτους τρόπους να την ψελλίσουν και να παραδεχτούν το αξίωμα πως «ένα σκάνδαλο λειτουργεί ως το απόλυτο αντιβιοτικό της δημοκρατίας μας», προτού ο ίδιος ψελλίσει πως «στις σοσιαλδημοκρατικοφιλελεύθερες χώρες μας περπατάμε με το κεφάλι ψηλά γιατί τα σκατά μας έχουν φτάσει ως το κεφάλι μας».
Το γέλιο, ο καγχασμός, που συχνά βλέπουμε στα παιδιά, γεννιέται όταν γεννιέται η συνείδηση της παραδοξότητας, που είναι η μέγιστη μορφή ευφυΐας που βρίσκουμε στον άνθρωπο. Γι’ αυτό και στους αρχαίους πολιτισμούς, δεκαοκτώ αιώνες προ Χριστού, όταν γεννιόταν ένα παιδί, το πρώτο πράγμα που έκαναν ήταν να προσπαθήσουν να το κάνουν να γελάσει. Όχι να χαμογελάσει, διότι χαμόγελο έχουν και τα ζώα. Γελάω όμως σημαίνει πως καταφέρνω να έχω συνείδηση του παράδοξου και παράλογου. Και αυτό σημαίνει ευφυΐα. Το να καταφέρεις να αναπαραστήσεις στο θέατρο αυτό που είναι το θεμέλιο της ζωής σου, είναι πραγματικά σημαντικό... έλεγε ξανά ο Ντάριο Φοκαι αυτά τα λόγια αυτά θαρρείς και λέχτηκαν αποκλειστικά γι’ αυτή την παράσταση όπου το ακατάπαυστο γέλιο και ο διαβρωτικός καγχασμός ακριβώς στέκονται στα ίσια απέναντι στην παραδοξότητα, την υποκρισία και την διαφθορά. Και στο τέλος την κατατροπώνουν. Κι ας είναι το τέλος – παγίδα, μια πικρή – ξανά επίκαιρη – ένδειξη πως δεν έχουν όλες οι πλειοψηφίες πάντα δίκιο.
[DarioFo - Morteaccidentalediunanarchico, 1970 - Θέατρο ΚΑΠΠΑ, Κυψέλης 2, Κυψέλη Παίζουν: Σπύρος Παπαδόπουλος, Χρήστος Μπίρος, Τάσος Γιαννόπουλος, Στέλιος Πέτσος, Αλέξανδρος Καλπακίδης, Νικολέτα Κοτσαηλίδου / Σκηνοθ. Σπύρος Παπαδόπουλος, μτφ. Άννα Βαρβαρέσου – αναρτήθηκε στο ΠΑΝΔΟΧΕΙΟ: http://pandoxeio.com/]