«Ποίημα δεν είναι οι λέξεις με το μελάνι στο χαρτί, το ποίημα είναι πλάσμα ζωντανό και ελλοχεύει μέσα στην ομίχλη…», είναι ο ορισμός του Τόλη Νικηφόρου με τον οποίο προλογίζει τις Ιστορίες Ποιημάτων στο τελευταίο βιβλίο του που με τίτλο ΑΠΟ ΤΟ ΤΙΠΟΤΑ ΣΑΝ ΘΑΥΜΑ ΞΑΦΝΙΚΑ κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μανδραγόρας. Και συνεχίζοντας τους αφορισμούς του για την ποίηση γράφει στο ίδιο εισαγωγικό κείμενο: «Ποίηση είναι ένα χάραμα, ένα κορίτσι όταν χαμογελάει ή όταν δακρύζει, η φλαμουριά που αγγίζει το μπαλκόνι μου, το ωραίο, ίσως κάποτε και το αποτρόπαιο και η φωτιά που ανάβει μέσα μας. Και ποιος είναι εκείνος που μπορεί να συνθέσει αληθινά ποιήματα; Μια από τις πολλές απορίες που αιωρούνται στο μυαλό μου είναι αν η πρωτοβουλία της γραφής είναι πράγματι δική μου ή αν τα ίδια τα ποιήματα τελικά αποφασίζουν ν’ αναδυθούν στο φως από το μυστικό τους κόσμο, αν τα ποιήματα επιλέγουν το χρόνο για να γεννηθούν:
«το ποίημα… είναι ένας ξένος που κατοικεί από παλιά στο σπίτι μας
κυκλοφορεί στο υπόγειο και λούζεται με το φως στο υπερώο
διαβάζει ένα-ένα τα χειρόγραφά μας
αποκρυπτογραφεί τις μυστικές φωνές που ταξιδεύουν μέσα μας
και πίνει για να μεγαλώσει γι’ αυτό και είναι πάντα μεθυσμένο
το ποίημα επιλέγει το δικό του χρόνο για να γεννηθεί
όπως πριν από μας επέλεξε αυτό το σπίτι για να κατοικήσει».
Ο ποιητής έχει χαρακτηριστεί ως ο «ιερέας του αόρατου» και οι σπάνιες στιγμές της γνήσιας ποιητικής έμπνευσης είναι στιγμές έκστασης, στιγμές θρησκευτικού δέους. Διαισθάνομαι ότι πρόκειται για την επικοινωνία με το κάτι εκείνο που μας υπερβαίνει συντριπτικά. Ίσως ποίηση να είναι η γλώσσα που μιλάει το φως. Το φως ή η ψυχή μας που είναι φως. Και το άγνωστο εκείνο που εκπέμπει το φως, η αρχική αιτία των πάντων.
ΤΟ ΠΡΟΑΙΩΝΙΟ ΡΙΓΟΣ:
«Προσφέρεται στη μοναξιά και στη σιγή
στις παρυφές του ονείρου την ώρα που οι νεκροί υφαίνουν έξω το σκοτάδι
και εισρέει από τις χαραμάδες σαν κόκκινο κρασί η ανάσα τους
με δέος προφέρεται η ποίηση
καθώς προφέρει ανθίζοντας ένα ξερό κλαδί, το προαιώνιο ρίγος του»…
Στο βιβλίο αυτό, λοιπόν, έχει συγκεντρώσει ο Τόλης Νικηφόρου μερικές από τις ιστορίες των ποιημάτων που έχει γράψει. Μότο του βιβλίου η ρήση του Πλάτωνα: «Τα ωραία ποιήματα δεν είναι ανθρώπινα ούτε εξ ανθρώπων αλλά θεία και εκ θεών και οι ποιητές τίποτα άλλο από υπηρέτες των θεών, κατεχόμενοι από τον θεό εκείνο από τον οποίο ο καθένας διακατέχεται». Ολοκληρώνοντας την εισαγωγή του ο συγγραφέας μας πληροφορεί ότι πολλά από τα πεντακόσια τόσα ποιήματά του ήταν εμπνεύσεις της στιγμής με άγνωστη πηγή, άλλα πάλι αναδύθηκαν από μισοξεχασμένες εμπειρίες ζωής και έχουν τη δική τους ιστορία… Οι ιστορίες του βιβλίου είναι ενδεικτικές περιγραφές των συνθηκών που έδωσαν το έναυσμα για ν’ αναδυθεί εκ των υστέρων το ποίημα από τα μυστικά εργαστήρια της ψυχής. Είναι ιστορίες από τα παιδικά χρόνια, από τα ταξίδια, από τους ανθρώπους που αγάπησε, από τους έρωτες, τα πάθη και τα λάθη. Μια από αυτές τις ιστορίες με τίτλο «Καμιά φορά σαν δένδρο ή σαν πουλί» από τη σελ. 71 του βιβλίου επιλέγουμε γι’ αυτή την παρουσίαση. Σ’ αυτήν έχουμε και την «απολογία»/ ομολογία του ποιητή, απάντηση στο εναγώνιο ερώτημα: ΓΙΑΤΙ ΓΡΑΦΩ;
«Γράφω για ν’ απλώσω ένα χέρι, ν’ ανάψω ένα φως. Γράφω γιατί αυτό είναι το χρέος μου κι ακόμα γράφω για να γεμίσω ένα τεράστιο χάσμα μέσα μου. Ένα κενό, μια απουσία που δεν γεμίζει όσα ποιήματα, όσα βιβλία κι αν γράψω, όση αγάπη κι αν δώσω, όση αγάπη κι αν μου δοθεί. Κι ακόμα γράφω γιατί είμαι ερωτευμένος με τη ζωή και μόνον έτσι μπορώ να νικήσω προσωρινά το θάνατο…»
ΚΑΜΙΑ ΦΟΡΑ ΣΑΝ ΔΕΝΔΡΟ Ή ΣΑΝ ΠΟΥΛΙ
(μια ιστορία από το βιβλίο του Τόλη Νικηφόρου Από το Τίποτα σαν Θαύμα ξαφνικά, εκδόσεις μανδραγόρας 2018):
Τι περισσότερες φορές συμβαίνει χωρίς να το καταλάβω. Απλώς συμβαίνει. Σαν μια βαθύτερη ανάγκη, μια παρόρμηση, κάτι εντελώς φυσιολογικό. Χρειάστηκαν μερικές δεκαετίες για να το συνειδητοποιήσω και τότε αφού το είχαν παρατηρήσει και μου το είχαν αναφέρει κάποιοι άλλοι. Σε μελέτες, σε κριτικές, σε σχόλια.
Υποθέτω ότι ο κάθε ποιητής, και όχι μόνο, έχει τις εμμονές του. Οι εμμονές αυτές εκφράζονται με λέξεις. Λέξεις όπως κόκκινο και βαθύ γαλάζιο, επανάσταση, ουτοπία, αγάπη, έρωτας, αθωότητα, μνήμη, απώλεια, θάνατος, μοναξιά, λέξεις όπως ψυχή όπως φως. Η δική μου συντριπτικά κυρίαρχη εμμονή είναι η λέξη φως και όλα όσα εκφράζει, όλα όσα σημαίνει.
υπάρχει μέσα μου ένα φως
καμιά φορά σαν δένδρο ή σαν πουλί
ή ξέφτι απ’ το γαλάζιο στο περβάζι σου
υπάρχει μέσα μου ένα φως
που όλα τα ξέρει
κι όλα τα αισθάνεται
μοναχικό που ταξιδεύει
απ’ την αρχή του χρόνου
που αστράφτει μέσα στη μεγάλη νύχτα
και δεν παραδίνεται
Από καιρό ήθελα να μετρήσω πόσες φορές εμφανίζεται η λέξη φως στις ποιητικές συλλογές μου και επιτέλους το έκανα τον Ιανουάριο του 2013. Η λέξη φως λοιπόν εμφανίζεται 168 φορές στις 15 ως τότε συλλογές μου, δηλαδή 11 φορές περίπου σε κάθε συλλογή. Από τότε εκδόθηκαν δύο ακόμα πρωτότυπες συλλογές με τη λέξη φως να εμφανίζεται άλλες 37 φορές συνολικά. Φαίνεται ότι, όσο περνάνε τα χρόνια, τόσο πιο έντονη γίνεται η ανάγκη μου για το φως. Στην καταμέτρηση αυτή, μάλιστα, δεν περιλαμβάνονται τα παράγωγα του φωτός, όπως φωτεινός, πάμφωτος, κατάφωτος, ούτε οι λέξεις που υποδηλώνουν την παρουσία φωτός, όπως ήλιος, χάραμα, ανατολή. Έφτασα στο σημείο να αποπειραθώ να γράψω ένα ποίημα με τη λέξη φως και μόνο.
Συνειδητά ή υποσυνείδητα λοιπόν, η λέξη αναδύεται από τη ψυχή μου και παίρνει τη θέση της στο ποίημα. Συχνά βρίσκεται στον τελευταίο στίχο ή και στον τίτλο, κυριαρχεί και καθορίζει το νόημα του ποιήματος. Εναρμονισμένη θα έλεγα με αυτά που πιστεύω για τη θέση και τον προορισμό μου στη λογοτεχνία και τη ζωή.
Γράφω για ν’ απλώσω ένα χέρι, ν’ ανάψω ένα φως. Γράφω γιατί αυτό είναι το χρέος μου κι ακόμα γράφω για να γεμίσω ένα τεράστιο χάσμα μέσα μου. Ένα κενό, μια απουσία που δεν γεμίζει όσα ποιήματα, όσα βιβλία κι αν γράψω, όση αγάπη κι αν δώσω, όση αγάπη κι αν μου δοθεί. Κι ακόμα γράφω γιατί είμαι ερωτευμένος με τη ζωή και μόνον έτσι μπορώ να νικήσω προσωρινά το θάνατο.
Στην προσπάθεια μου αυτογνωσίας, να καταλάβω δηλαδή πώς και γιατί συμβαίνουν όλα αυτά, έγραψα και το παρακάτω ποίημα:
γιατί το φως
υμνώ το φως
για να ξορκίσω το σκοτάδι
γιατί πίσω από το κόκκινο
και το βαθύ γαλάζιο
κυλάει ένα ποτάμι θλίψης
υμνώ το φως
σαν χάδι στο παιδί
που ακόμα ελπίζει μέσα μου
σαν κάποια λύτρωση
απ’ τα πολλά μου τραύματα
υμνώ το φως
γιατί είμαι πλάσμα του βυθού
που απώλεσε τον ουρανό
και τον αναζητά
και τον επικαλείται απελπισμένα
υμνώ το φως
γιατί το φως πηγάζει μέσα μου
γιατί δεν έχω άλλη πατρίδα
ΚΑΙ ΠΑΛΙ ΕΓΩ ΣΤΟ ΤΙΠΟΤΑ ΘΑ ΥΠΑΡΧΩ: Όταν το κάτι αυτό, το οτιδήποτε για μένα θα τελειώσει και πάλι εγώ στο τίποτα θα υπάρχω, θα είμαι εκείνο που τα μάτια σας θαμπώνει, το ύψιλον στα μυστικά, στη νύχτα στην ψυχή, η απαλή καμπύλη στο αύριο, το χι στο χάδι ή στο χώμα της πατρίδας σας. Όταν το κάτι αυτό το μάταιο οτιδήποτε τελειώσει στο τίποτα η αγάπη ξεχασμένη θα υπάρχει, θα σας αγγίζει απαλά, θα σας ζητάει χαμογελώντας το αδύνατο [από το βιβλίο του Τόλη Νικηφόρου ]