Πρέπει ή δεν πρέπει να θυμόμαστε; Συντελεί η ιστορική μνήμη στην επούλωση των τραυμάτων ή μήπως τα κακοφορμίζει; Είχε δίκιο ο Νίτσε που θεωρούσε τη λήθη «υπέρτατη μορφή ευτυχίας» - την ίδια στιγμή που έγραφε ότι η ιστορική συνείδηση ξεχωρίζει τους ανθρώπους από τα ζώα; Πόση ιστορική αλήθεια αντέχουμε;
Η πάλη του ανθρώπου εναντίον της εξουσίας είναι η πάλη της μνήμης εναντίον της λήθης… Αρχίζεις να διαλύεις έναν λαό αφαιρώντας την μνήμη του. Καταστρέφεις τα βιβλία του, την κουλτούρα και την ιστορία του. Έπειτα άλλοι γράφουν βιβλία γι’ αυτόν, του προσφέρουν μια άλλη κουλτούρα και επινοούν μια άλλη ιστορία. Στη συνέχεια ο λαός αρχίζει σιγά-σιγά να ξεχνά ποιος είναι και τι ήταν (Μίλαν Κούντερα, Το βιβλίο του γέλιο και της λήθης, 1979)
Η επίσημη εκδοχή της ιστορίας θεωρεί την επτάχρονη τυραννία ως «θλιβερή παρένθεση που έκλεισε οριστικά και αμετάκλητα».Δεν είναι όμως αυτή η αλήθεια. Η δικτατορία δεν ήταν «κεραυνός εν αιθρία» ή απλώς «η ανταρσία μιας ομάδας επίορκων αξιωματικών». Αντίθετα, το καθεστώς των νικητών του εμφυλίου πολέμου (Παλάτι-Στρατός) ζέσταινε στον κόρφο του το «αυγό του φιδιού» και λειτούργησε, τελικά, ως εκκολαπτική μηχανή της Χούντας. Μάλιστα το Σύνταγμα του 1952 προέβλεπε την επιβολή «καταστάσεως πολιορκίας», δηλ. δικτατορίας με κοινοβουλευτικό μανδύα (!). Έτσι, «μετά τα Ιουλιανά του 1965, ο διάχυτος φόβος των κυρίαρχων τάξεων τις έκανε αντικειμενικά πρόθυμες να αποδεχτούν την αντικατάσταση του κοινοβουλευτικού καθεστώτος από ένα καθεστώς έκτακτης ανάγκης», έγραψε ο Αριστόβουλος Μάνεσης.
Το «πράσινο φως» για το πραξικόπημα άναψε στην Ουάσιγκτον το Φλεβάρη του 1967, καθώς η χώρα μας αποτέλεσε «έπαλξη» του Ψυχρού Πολέμου»,προγεφύρωμα στρατηγικής σημασίας για τον έλεγχο των πετρελαίων της Μ. Ανατολής και την καταστολή των αντιιμπεριαλιστικών αραβικών κινημάτων. Οι ΗΠΑ δεν τήρησαν απλώς «μια στάση ανοχής προς τους δικτάτορες», όπως προκλητικά εξακολουθεί να γράφει το βιβλίο Ιστορίας της Γ΄ Λυκείου(!), αλλά επέβαλαν-στήριξαν με κάθε τρόπο την επιβίωση του τυραννικού καθεστώτος.
Η δικτατορία ποτέ δεν κατάφερε να αποκτήσει λαϊκή βάση, γιατί ήταν ένα βάρβαρο, καταπιεστικό καθεστώς, που δολοφόνησε, βασάνισε, έκλεισε στις φυλακές και τα ξερονήσια δεκάδες χιλιάδες δημοκρατικούς πολίτες. Η Χούντα έδειξε ιδιαίτερο ζήλο στο να «εκπαιδευτεί ο παντελώς αδιαφώτιστος ελληνικός λαός εις τας ιδεολογικάς αρχάς της Επαναστάσεως ώστε να μην επαναληφθούν αι εγκληματικαί πράξεις των ξενοκίνητων ερυθρών διαβόλων». Για να εξυπηρετήσει αυτόν τον «θεάρεστο σκοπό»έβαλε στο γύψο και το σχολείο, αφού το «καθάρισε» από τους «μη νομιμόφρονας»εκπαιδευτικούς, ενώ όσους/ες «δεν συνεμορφώθησαν προς τας υποδείξεις»τους έστειλε στα ξερονήσια και τις φυλακές.
Η Εθνική και Ηθική Διαπαιδαγώγηση (Ε.Η.Δ) των νέων περιελάμβανε,μεταξύ άλλων, το κυνήγι των μακρυμάλληδων, των ομοφυλόφιλων, το υποχρεωτικό κούρεμα, την ποδιά κάτω απ’ το γόνατο και την κορδέλα με τα εθνικά χρώματα στα μαλλιά και, φυσικά, τον εκκλησιασμό, τη λογοκρισία και την απαγόρευση χιλιάδων βιβλίων, ακόμη και του ελληνοβουλγαρικού λεξικού! Το σχολείο φορτώθηκε και την «θεάρεστον αποστολήν»να λιβανίζει τα έργα και ημέρας του «αρχηγού της Επαναστάσεως κ. Παπαδόπουλου ο οποίος με θαυμαστήν αντοχήν και συνέπειαν κατέστη ο ΠΡΩΤΟΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΟΣ ΤΟΥ ΛΑΟΥ και Δημιουργός της Νέας Ελλάδος»!
Οι σχολικές μονάδες μετατράπηκαν, στην πράξη, σε στρατιωτικές.Ενδεικτικές είναι οι απείρου κάλλους διαταγές χουντικού επιθεωρητή προς τους «δασκάλους του Γένους (sic) ώστε ν’ αντιμετωπίσουν «τας ποικίλας φωνάς κοαζόντων βατράχων…, τα ερυθρά ρύγχη αρκτίων άρκτων που προβάλλονται και δη εν χορώ προ των προθύρων των δομάτων μας».Αποφασίζει λοιπόν και διατάσσει: «απαγορεύεται το θαμίζειν εις κέντρα κακόφημα, το συσφαιρίζειν και βωμολοχεύεσθαι μετά των πολιτών»Ιδιαίτερα εφιστά την προσοχή «των εριτίμων κυριών και δεσποινίδων ότι η ατημέλεια προκαλεί αποστροφήν. Ούτω έτι πλέον το καπνίζειν υπό των γυναικών, το μινιφουστοφορείν, το αφρυοοβλεφαρογράφειν σκορπίζουν την αηδίαν, διότι το Εκπαιδευτήριον δεν είναι αίθουσα ντιορικών επιδείξεων αλλά ιερά Κιβωτός θείων λειτουργημάτων(!)
Υπερακοντίζοντας, οι εγκάθετοι στο Δ.Σ. της ΕΛΜΕ Θεσσαλονίκης- Κιλκίς – Χαλκιδικής στις 20-07-1970 καλούσαν «ευθαρσώς και απεριφράστως» τους πραξικοπηματίες να «προσέξουν» διότι η «Μέση Εκπαίδευση θηλυκοποιείται» (!) Η «ικανότητα προσαρμογής»- συμμόρφωσης προς τις γελοίες αυτές υποδείξεις ήταν το βασικότερο κριτήριο αξιολόγησης των εκπαιδευτικών από τους εγκάθετους επιθεωρητές.
«Οι Έλληνες θα απαλλαγούν από το σαράκι του εγωκετρισμού, θα εξυγιάνουν τους εαυτούς τους και θα συγκροτήσουν τον περιούσιον λαόν του Κυρίου, με την ακατάπαυστον δογματικήν επανάληψιν της εθνικής ιδέας υπό την μορφήν του συνθήματος «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών»,έκρωζε ο δικτάτορας.
Οι γκεμπελίσκοι της χούντας παρά τις άοκνες προσπάθειες τους δεν κατάφεραν να εθίσουν τη μαθητική νεολαία στο δηλητήριο της προπαγάνδας τους.«Αι διαφωτιστικαί ομιλίαι» στα σχολεία όχι μόνον δεν κατάφεραν να ευνουχίσουν τις συνειδήσεις των εφήβων, αλλά και μετατράπηκαν σε μπούμερανγκ για τους εμπνευστές τους. Ο αιματηρός ξεσηκωμός του Πολυτεχνείου και η πτώση του τυραννικού καθεστώτος λίγους μήνες μετά αποτελούν τρανταχτές αποδείξεις:
«Εδώ πολυτεχνείο Θεσσαλονίκης, καλούμε τους καθηγητές της Μέσης Εκπαίδευσης και τους δασκάλους να αναλάβουν τις ευθύνες τους.Στιγματίζοντας το πικρό δηλητήριο της αμάθειας που προσφέρθηκε στα Ελληνόπουλα την τελευταία επταετία, να αναλάβουν επιτέλους το ρόλο τους. Καταγγέλλουμε το εξοντωτικό πλαίσιο που τους μεταβάλλει από πνευματικούς λειτουργούς σε όργανα κρατικής γραφειοκρατίας και τους ζητούμε να συμπαρασταθούν στους πρώην μαθητές τους.
Έλληνες δάσκαλοι, σταθείτε στο ύψος του κοινωνικού σας ρόλου. Πείτε στα παιδιά σας την αλήθεια.Συμπαρασταθείτε με απεργίες, διαδηλώσεις και καταλήψεις στον αγώνα του ελληνικού λαού ενάντια στο φασισμό. Τα πανεπιστήμια όλης τη χώρας κρατάνε και σας περιμένουν…».Αυτή η αγωνιώδης έκκληση των μαθητών/ τριων ακουγόταν, μεταξύ άλλων, στις 16-17 Νοέμβρη του 1973, από τη «μοναδική ελεύθερη γωνιά της πόλης», από το ραδιοφωνικό σταθμό του «Ελεύθερου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης» που εξέπεμπε από την Πολυτεχνική Σχολή.
Η Θεσσαλονίκη συνέβαλε σημαντικά στον αγώνα κατά της Χούντας και πλήρωσε βαρύ τίμημα:τρεις δολοφονημένοι, το στέλεχος των «Λαμπράκηδων» Γιάννης Χαλκίδης, ο βουλευτής της ΕΔΑ Γιώργης Τσαρουχάς, ο αγωνιστής Βασίλης Μπεκροδημήτρης, χιλιάδες οι «προληπτικώς εκτοπισμένοι» στα ξερονήσια. Πάνω από 100 οι καταδικασμένοι σε βαριές ποινές-12 σε ισόβια κάθειρξη-για τη συμμετοχή τους στις αντιδικτατορικές οργανώσεις: ΠΑΜ, Ρήγας Φερραίος, Αντι-ΕΦΕΕ, ΚΚΕ-ΚΝΕ, Δημοκρατική Άμυνα, Σπουδαστική - Λαϊκή Πάλη, ΟΜΛΕ, ΠΑΚ, ΕΚΚΕ-ΑΑΣΠΕ, Κίνημα 29ης Μαΐου, κ.ά.
Όταν άρχισε να στερεύει ο «Πακτωλός» των αμερικάνικων δολαρίων, εξαιτίας της διεθνούς οικονομικής κρίσης το 1971, η Χούντα, για να διατηρήσει την αρπάγη της στην εξουσία, αποπειράθηκε να μεταμφιεστεί, να «πολιτικοποιηθεί» με τη δοτή κυβέρνηση Μαρκεζίνη.Ήδη, όμως, είχε αρχίσει η ανοιχτή αμφισβήτησή της με την κατάληψη της Νομικής το Φλεβάρη του 1973. Εκεί όπου είχαν «σκάψει» οι αντιδικτατορικές οργανώσεις βλάστησε ένα ανατρεπτικό νεολαιίστικο κίνημα που ενσωμάτωνε τις καλύτερες αγωνιστικές παραδόσεις του λαού μας και εμπνεόταν από το διεθνές κίνημα αμφισβήτησης των νέων, όπως ο Μάης του’68. Ήταν η γενιά της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. Πνίγοντας στο αίμα την εξέγερση, η Χούντα δεν απέφυγε το μοιραίο. Αντίθετα επιτάχυνε την πτώση της με την πραξικοπηματική ανατροπή του προέδρου Μακάριου, που οδήγησε στη στρατιωτική κατοχή-διχοτόμηση της Κύπρου.
Το κενό εξουσίας που προέκυψε με την πτώση της Χούντας, καλύφθηκε με μια παρασκηνιακή συμφωνία των ΝΑΤΟικών ηγετικών κύκλων με τις συντηρητικές πολιτικές δυνάμεις της χώρας-σε αντίθεση προς τη λαϊκή απαίτηση για ριζικές πολιτικές και κοινωνικές αλλαγές. Ακόμα και η λεγόμενη «αποχουντοποίηση» άφησε στο απυρόβλητο πολλούς από τους υπηρέτες της Χούντας, που με απύθμενο θράσος εμφανίζονται σήμερα ως «τιμητές» και ενοχοποιούν για τα σημερινά δεινά του τόπου τη «γενιά του Πολυτεχνείου»! Έτσι, όχι μόνο δεν «έδωσαν τη Χούντα στο λαό», αλλά και μετέτρεψαν το διαρκές έγκλημά της σε «στιγμιαίο»! Γι’ αυτό και οι υπό κατεδάφιση σήμερα μεταδικτατορικές δημοκρατικές–κοινωνικές κατακτήσεις δεν είναι «παραχωρήσεις» των κυβερνήσεων της «μεταπολίτευσης» αλλά καρπός σκληρών κοινωνικών αγώνων.
Αν «ο αγώνας της μνήμης εναντίον της λήθης δεν είναι παρά ο αγώνας της ελευθερίας εναντίον της τυραννίας», τότε οποιαδήποτε αναφορά στην εξέγερση του Πολυτεχνείου και τον Αντιδικτατορικό Αγώνα αποκτά νόημα στο βαθμό που αναδεικνύει την αντίσταση, την αγωνιστική-συνειδητή στάση ζωής, σε κινητήρια δύναμη της Ιστορίας.
Πολεμώντας τον ακίνητο χρόνο: ο πολιτισμός στα στρατόπεδα της χούντας
«Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας , το θυμωμένο Ποσειδώνα μη φοβάσαι, τέτοια στον δρόμο σου ποτέ σου δεν θα βρεις, αν εκλεκτή συγκίνησις το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει»,έγραψε στην «Ιθάκη» του ο Κ. Καβάφης. Το έκαναν αξίωμα ζωής και μέσο αυτοάμυνας όσοι/ες παρέμειναν έγκλειστοι/ες στις εφιαλτικές, Καφκικές «σωφρονιστικές αποικίες» της φασιστικής Κατοχής, του μετεμφυλιακού «νέου Παρθενώνα» και της χουντικής τυραννίας.
Στίχοι και νότες από την αντίσταση στη δικτατορία του «γύψου» γραμμένες στη γλώσσα της βιωμένης εμπειρίας θα γεμίσουν το Σάββατο 20 Απριλίου, στις 7.00 μ.μ., την αίθουσα τελετών του ΑΠΘ, στην εκδήλωση που συνδιοργανώνουν η «ΕΔΙΑ 1940-74 Κ.-Δ. Μακεδονίας», η Διεύθυνση Εκπαίδευσης του Δήμου Θεσσαλονίκης και το ΑΠΘ, με αφορμή τη συμπλήρωση 46 χρόνων από το χουντικό πραξικόπημα.
Τραγούδια που εκφράζουν την πίστη, τις δημιουργικές ανησυχίες, την ευρηματικότητα, την τρυφεράδα και την αδούλωτη περηφάνια του σκλαβωμένου ανθρώπου. Γιατί, όπως εύστοχα επισημαίνει ο βετεράνος αγωνιστής, ο «αυτοδίδακτος» Γιώργος Φαρσακίδης, οι υψηλές αυτές αξίες, τα ευγενικά αυτά συναισθήματα «είναι ο κατεξοχήν καρπός που ωριμάζει πάνω στη στέρηση».Ότι η αγάπη για το ωραίο φουντώνει μέσα μας για να καλύψει κάποια κενά και παίρνει μορφή μέσω της Τέχνης. Μιας Τέχνης που δεν υπακούει στους καθιερωμένους αισθητικούς κανόνες και, προπαντός, στο «σωφρονιστικό κώδικα»!
Η διαχείριση του χρόνου υπήρξε ένα από τα δύσκολα προβλήματα των πολιτικών κρατουμένων, τόσο ως ατόμων όσο και ως συγκροτημένων ομάδων συμβίωσης («κολλεκτίβες»), καθώς ήταν αντικείμενο συνεχούς σύγκρουσης με τους δεσμώτες τους. Ιδιαίτερα μετά το 1947 η Χωροφυλακή, ως εποπτεύουσα αρχή της διαβίωσης των εξορίστων, οπλισμένη με τα κατασταλτικά μέσα που της παρείχε ο α.ν. 509/1947, κατέβαλλε κάθε προσπάθεια για να «αδειάσει» τον ελεύθερο χρόνο των εγκλείστων. Σ’ αυτό το πεδίο οι κρατούμενοι διεξήγαγαν συνεχή αγώνα, ώστε να αξιοποιήσουν το χρόνο δημιουργικά: Βελτιώνοντας τις συνθήκες επιβίωσης-διαβίωσης, πλουτίζοντας και διευρύνοντας τον γνωστικό τους ορίζοντα με συλλογικές και ατομικές προσπάθειες μόρφωσης, ψυχαγωγούμενοι με ποικίλες μορφές τέχνης ή πολιτιστικές δραστηριότητες είτε ως θεατές-ακροατές είτε ως «αυτοδίδακτοι» δημιουργοί.
Την περίοδο 1967-1971 αγωνιστές πολιτικοί κρατούμενοι έγραψαν, μελοποίησαν και τραγούδησαν 16 τραγούδια στα στρατόπεδα Λακκί και Παρθένι της Λέρου. Υπάρχει πιστό αντίγραφο της παράνομης αυτής ηχογράφησης που έγινε με το κασετόφωνο του Χαρίλαου Φλωράκη στο στρατόπεδο πολιτικών εξορίστων στο Παρθένι της Λέρου στα τέλη του 1970 αρχές 1971. Τους στίχους των περισσότερων τραγουδιών έγραψε ο Πειραιώτης Νίκος Δαμίγος και τη μουσική ο Χρήστος Λουρετζής στο Λακκί της Λέρου. Τα τραγούδια αυτά γέμιζαν τις ψυχαγωγικές εκδηλώσεις των εξορίστων, εφόσον, βέβαια, η διοίκηση του στρατοπέδου επέτρεπε τη χρήση μουσικών οργάνων-ανάμεσά τους και μια χειροποίητη κιθάρα..
΄Επαιζαν και τραγουδούσαν: μαντολίνο: Χ. Λουρετζής, μπουζούκι. Γιώργος Παπαλόπουλος από τον Εύοσμο Θεσσαλονίκης, κιθάρα: Ν. Δαμίγος και Τάσος Θεοδωρίδης από τον Πειραιά, ακκορντεόν: Κ. Υψηλάντης από τη Θεσσαλονίκη, ντραμς: Γιάννης Κρανάκης από τις Συκιές της Θεσσαλονίκης, τραγούδι: Χ. Λουρετζής, Ν. Δαμίγος, Σταύρος Σκουρτόπουλος από τη Θεσσαλονίκη, Θανάσης Λαδάς από τις Συκιές της Θεσσαλονίκης, Τ. Θεοδωρίδης, Παναγιώτης Καζάκος από την Καλαμαριά.
Τους στίχους του τραγουδιού «Η μάνα του παράνομου» έγραψε ο Ν. Δαμίγος και τη μουσική έγραψε το 1969ο Κυριάκος Υψηλάντης. Είναι αφιερωμένο στο δολοφονημένο αγωνιστή Γιάννη Χαλκίδη. Στις 5/9/1967 Ασφαλίτες τον εκτέλεσαν εν ψυχρώ στη Θεσσαλονίκη, στη διασταύρωση των οδών Φιλελλήνων-Κωνσταντινουπόλεως
Το τραγούδι με τίτλο «Το Κάστρο» για αρκετά χρόνια ήταν το μουσικό σήμα του ραδιοφωνικού σταθμού «Φωνή της Αλήθειας». Το τραγούδι αυτό, όπως και τα «Καρτέρα με» και «Σύρμα αγκάθι» δεν έχουν διασωθεί από την παράνομη ηχογράφηση, έχουν όμως εγγραφεί σε δίσκο 45 στροφών όπου παίζει μαντολίνο και τραγουδάει συνοδεία ορχήστρας ο Χ. Λουρετζής.
Τα τραγούδια αυτά περιγράφουν-καταγράφουν με χιούμορ και γενναιότητα τις συνθήκες διαβίωσης, τους καημούς των πολιτικών κρατουμένων Εμψύχωναν τους αγωνιστές, αύξησαν τη θέληση και την αντοχή τους στα δεινά που τους επέβαλε η χούντα.
Αν η ζωή στην παρανομία, στις φυλακές και τις εξορίες αφήνει αγιάτρευτες ουλές στο σώμα και την ψυχή του ανθρώπου, «παράλληλα, το Είναι μας ξεσπώντας σαν αυτοάμυνα, αποζητάει το φωτεινό και το χαρούμενο, κάποιες στιγμές φυγής λυτρωτικής και αναγκαίας, σ’ έναν κόσμο, όπως τον ονειρεύτηκε και τον ακριβοπλήρωσε τόσο», προσθέτει ο Γ. Φαρσακίδης στο βιβλίο του-κατάθεση ζωής «Σαν βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη…»
Σε μια εποχή που μαίνονται οι «πόλεμοι της μνήμης» και η κρίση της «κοινωνίας της αγοράς», αυτά τα σπαράγματα μνήμης προειδοποιούν και κραυγάζουν: «άνθρωποι γρηγορείτε!» Γιατί «ο αγώνας της μνήμης εναντίον της λήθης δεν είναι παρά ο αγώνας της ελευθερίας εναντίον της τυραννίας».
[ΠΗΓΗ: Εταιρία Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων 1967-74 Κ-Δ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ]