Είναι ένα μικρό δείγμα από μία μεγάλη ποιητική σύνθεση, το «Σύσσημον» του Νίκου Παναγιωτόπουλου. Και είναι πάνω σ’ αυτό που βασίζεται η παράσταση που θα δούμε στις 31 Αυγούστου στο αρχαίο θέατρο Επιδαύρου, με την οποία ολοκληρώνονται τα φετινά Επιδαύρια. Ο σκηνοθέτης και ερευνητής Σίμος Κακάλας ανέλαβε να συνδέσει τις διαδρομές αυτού του ποιήματος με αποσπάσματα από τον «Οιδίποδα Τύραννο», σε μετάφραση πάλι του Νίκου Παναγιωτόπουλου (εκείνην που ετοίμασε για την παράσταση που δεν πρόλαβε να ανεβάσει ο Λευτέρης Βογιατζής).
Τι θα είναι ακριβώς αυτό που θα δούμε;Ο Σίμος Κακάλας το ορίζει εξαρχής: «Ασκηση Επίδαυρος – Σύσσημον». Ετσι κι αλλιώς δεν είναι καινούργιο γι’ αυτόν να καταπιάνεται με φάσεις της γλώσσας και με έργα της γλώσσας. Μέχρι σήμερα αυτή τη δουλειά κάνει στο θέατρο, ξανά και ξανά με την Εταιρεία Θεάτρου «Χώρος». Φάσεις της γλώσσας, φάσεις του θεάτρου, γλώσσες κάθε είδους.
Ένα μεσημέρι του Αυγούστου ο Σίμος Κακάλας μας μίλησε για το «Σύσσημον» και για άλλα πολλά. «Αυτό το θέατρο κάνουμε. Να μιλάμε για τη γλώσσα μας».Τι αναζητάει; «Η γλώσσα είναι ένα φαινόμενο πολύ σημαντικό για τον άνθρωπο. Είναι ένα εργαλείο για να επικοινωνούμε βέβαια, αλλά μέσα από κάποια κείμενα, μοιάζει να αποκτά μιαν άλλη υπόσταση, ή αυτή η επικοινωνία μοιάζει να γίνεται τόσο πολυεπίπεδη, που λες «φέρε κι άλλο». Αν μελετήσεις βαθιά τη γλώσσα, παύεις να γίνεσαι απόλυτος, ανοίγει το μυαλό σου. Βλέποντας όλη την περιπέτεια της ελληνικής γλώσσας, είναι κάτι συναρπαστικό.Άλλωστε όλη η έρευνα στον χώρο ξεκίνησε από το ερώτημα του τι θα μπορούσε να συνιστά μια ταυτότητα θεατρική, ένα θέατρο με τοπικά χαρακτηριστικά. Πώς θα ήταν; Τι σημαίνει αυτό ακριβώς; Και ανακαλύπτεις ότι όλα αυτά τα χαρακτηριστικά είναι περισσότερο στον Καραγκιόζη, σε κάποια λαϊκά δρώμενα, στη γλώσσα και σε κάποιους απίστευτα σημαντικούς ανθρώπους ανά γενιές...».
Όπως; «Οπως η γενιά του Βάρναλη, του Παλαμά, των επόμενων... Κάθε γενιά έχει κάποιους ανθρώπους που το παλεύουν το πράγμα. Είναι αυτό που λέει μέσα στο “Σύσσημον”: «Δέκα δίκαιοι που σώζετε μια πόλη» και λες, ναι, υπάρχουν τέτοιοι δέκα δίκαιοι κάθε φορά.Αυτό το ποίημα ενσωματώνει πολλούς από τους προβληματισμούς μου. Θα δεις μέσα στίχους από τον “Απόκοπο”, θα δεις κομμάτια από το Ευαγγέλιο, θα δεις αρχαία κείμενα, θα δεις τις διαστρωματώσεις της ελληνικής γλώσσας στην πορεία της. Ο Νίκος Παναγιωτόπουλος συνομιλεί με όλους».
Ο Σίμος Κακάλας το βασανίζει κάθε φορά αυτό που πρόκειται να ανεβάσει. Το δουλεύει, το ψάχνει, το αλλάζει... «Αυτά τα κείμενα δεν είναι απλά, άντε σηκώθηκα, τα έπαιξα, βρήκα και δύο ευρήματα, και κοστούμια και αυτό ήταν. Εγείρουν πάρα πολλά θέματα: η εκφορά τους, η μεθοδολογία για να φτάσεις σ’ αυτό που πρέπει να φτάσεις, η ιδεολογία τους, το τι σημαίνει το θέμα τους σήμερα... Έχουν πάρα πολλά». Γι’ αυτό και συνεργάζεται κάθε φορά με ειδικούς για την εποχή του κάθε κειμένου, κι όχι απλώς με ανθρώπους του θεάτρου.
Έρευνα παντού
Μήπως είναι λίγο πολυτέλεια σήμερα αυτή η ερευνητική δουλειά που κάνει στο θέατρο; Απαντάει με σιγουριά: «Δεν το βλέπω καθόλου ως πολυτέλεια. Είναι κάτι απαραίτητο η έρευνα γι’ αυτή τη χώρα ειδικότερα. Έρευνα σ’ όλους τους τομείς. Χωρίς αυτό δεν υπάρχει αύριο. Και πάντα βασίζεσαι σ’ αυτά που σου φέρνουν οι άλλοι. Δεν έχουμε ερευνητικό επίπεδο στην Ελλάδα, ίσως μόνο στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Εμείς έχουμε τη νοοτροπία ότι πρέπει να ζούμε επειδή μας χρωστάνε. Άλλοι πάνε στον Άρη κι εμείς δεν έχουμε φτιάξει ένα σύστημα φορολογίας! Χρειάζεται έρευνα σε όλους τους τομείς, επειγόντως! Εμείς φτύνουμε έρευνα για να κάνουμε έρευνα».
Και παραδέχεται ότι είναι δύσκολο να υπερασπιστεί τον τρόπο που δουλεύει. «Εμείς κυρίως την έρευνά μας τη χρηματοδοτούμε δουλεύοντας ως μπουλούκι με τις περιοδείες. Αυτό ήταν το μεροκάματό μας. Ήμασταν συνέχεια σε περιοδείες, χειμώνα-καλοκαίρι. Επιστρέφοντας στη βάση μας, είχαμε τη δυνατότητα να συνεχίσουμε την έρευνά μας. Υπήρξαν βέβαια και φορείς που μας βοήθησαν. Λίγο από δω, λίγο από εκεί. Έτσι, ελληνικά», λέει με χιούμορ και πραότητα. Και ομολογεί ότι αυτό που τον εξιτάρει πιο πολύ είναι όσα γίνονται μέχρι την παράσταση, αυτό που δεν βλέπει ποτέ ο θεατής. «Μακάρι να μην πήγαινα ποτέ σε παράσταση», λέει αφοπλιστικά, εννοώντας τη γοητεία που του ασκεί η διαδικασία μέχρι να γίνει κάτι.
Αποσπάσματα
Στην Επίδαυρο θ’ ακούσουμε αποσπάσματα από το «Σύσσημον», «γιατί είναι πεντακόσιες σελίδες, είναι ένα κείμενο που γράφεται επί 27 χρόνια». Τι αφηγείται;
«Αφηγείται τόσα πράγματα, που ο καθένας παραλληλίζει με άλλα δικά του πράγματα, και χτίζει ένα ολόκληρο σύμπαν. Έχει κάποιους άξονες βασικούς που τον διατρέχουν, τον θάνατο ενός ποιητή, τη μοναξιά, αλλά μέσα σ’ όλα αυτά είναι η περιπέτεια της γλώσσας. Για μένα είναι η κιβωτός του ελληνικού πολιτισμού, άμα δεν τον καθαρίζαμε. Για μένα έχουν μεγαλύτερη σημασία όλα αυτά που κολλήθηκαν πάνω στο χέρι ενός αγάλματος του Πραξιτέλη, με το χέρι μαζί.
»Έτσι γίνεται, ανακατεύονται τα πράγματα, επιχωματώνονται και πρέπει να το δεχθούμε. Αλλιώς δεν μπορούμε να δεχθούμε ούτε τη διαφορετικότητα, ούτε κανέναν δίπλα μας. Αυτό το διακρίνεις στην Ελλάδα, στα λαϊκά δρώμενα. Εκεί βλέπεις στρώματα, στρώματα, πολιτισμούς. Σε όσα επιβιώνουν ακόμα μέχρι σήμερα. Ο λαϊκός πολιτισμός διέσωσε μία συνέχεια, μια ταυτότητα».
Λίγα φώτα, πολλά μουσικά όργανα
Ο Σίμος Κακάλας ξεκίνησε να σπουδάζει μουσική, αλλά μετά την εγκατέλειψε για το θέατρο. Εκτός από τη δραματική σχολή του ΚΘΒΕ, σπούδασε και ηλεκτρονικούς υπολογιστές. «Είχα μεγάλο κόλλημα κάποτε με την τεχνολογία. Τώρα με έχει ξενερώσει». Τη χρησιμοποιεί πια όλο και λιγότερο στις παραστάσεις του. Τι τεχνολογία θα έχει αυτή η παράσταση; «Τίποτα. Και φώτα που θα έχει, με ενοχλεί», λέει. Μόνο όργανα θα υπάρχουν, λίρες (πολίτικη, μακεδονίτικη, κρητική), πνευστά, λαούτο, σάζι, νταούλι και νταιρέ. «Ακόμα δοκιμάζουμε».
Και πάντα δοκιμάζει ο Σίμος Κακάλας, Διαρκώς. Μέχρι την τελευταία στιγμή, μέχρι λίγο πριν από την παράσταση. Και μετά.
[ΠΗΓΗ: Ολγα Σελλα, Ελληνική Γλώσσα περιπέτεια αιώνων, ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 18-08-2013]