«Το κακό που υπάρχει στον κόσμο οφείλεται σχεδόν πάντα στην άγνοια, κι η καλή θέληση μπορεί να προκαλέσει τις ίδιες ζημιές με την κακία, αν δεν είναι συνετή»
«Όλα φαίνονται τόσο περίπλοκα, κι όμως όλα είναι τόσο απλά. Αν είχα αποκτήσει τη σελήνη, αν ο έρωτας αρκούσε, όλα θα είχαν αλλάξει. Αλλά που να σβήσω αυτή τη δίψα; Τίποτε στον κόσμο αυτό ούτε στον άλλο που να είναι στα μέτρα μου. Το αδύνατο. Το αναζήτησα στα πέρατα του κόσμου, στα σύνορα του εαυτού μου. Δεν επήρα τον δρόμο που έπρεπε, δεν καταλήγω σε τίποτε»Albert Camus
Κάθε απλοϊκή προσέγγιση της απλότητας του έργου του Albert Camus καταρρέει εξ ορισμού, διότι δεν μπορεί ν’ αγγίξει το πρόγραμμά του, δηλαδή τη μελέτη του παράλογου. Ο Albert Camus δεν έγραψε μόνο λογοτεχνία. Δίχως τη φιλοσοφία του, η λογοτεχνία του θα ήταν παράλογη. Ενώ η αξία της προέρχεται από τη φιλοσοφία του παράλογου. Όταν έγραψε το Μύθο του Σισύφου, ο Albert Camus δεν ήξερε μόνο τι έκανε, ήξερε και για ποιο λόγο το έκανε. Για να δομήσει το σύστημά του, χρησιμοποίησε μία πολυπλευρική προσέγγιση.
Ο Albert Camus ενοχλεί τα κοινωνικά δεδομένα, διότι θέλει μόνο και μόνο ν’ αγγίξει το ανθρώπινο στοιχείο… Ας διαβάσουμε μικρά αποσπάσματα από τις σκέψεις του, αναλογιζόμενοι …
O πόλεμος -αυτή η «μαύρη πανούκλα»- ξεσπά στην Ευρώπη. H Γαλλία σπαράζει στις όχθες του Σομ και του Λουάρ, εκατομμύρια οι αιχμάλωτοι στα κρεματόρια. O πόλεμος κάνει πιο έντονο το χωρισμό, την απουσία, την αρρώστια, την ανασφάλεια. Μήπως όμως δεν είμαστε πάντα υπό απειλήν, αποκομμένοι, εξόριστοι, σαρακοφαγωμένοι όπως το φρούτο από το σκουλήκι; H «Πανούκλα», το δεύτερο μετά τον «Ξένο» μεγάλο μυθιστόρημα του Kαμύ, καταγράφει τη συμπεριφορά των ανθρώπων σ’ έναν κόσμο που μοιάζει χωρίς σκοπό και μέλλον, σ’ έναν κόσμο πνιγηρής επανάληψης και μονοτονίας. Κι αυτό που χαρακτηρίζει τους ανθρώπους δεν είναι οι κινήσεις ή οι ομιλίες τους, δεν είναι η αυτοκρατορία της σάρκας τους, αλλά οι σιωπές, οι κρυφές πληγές τους, οι σκιές που ρίχνουν στις προκλήσεις της ζωής.
«…Οι δυστυχίες, στην πραγματικότητα, είναι
μια κοινή υπόθεση, αλλά δύσκολα τις πιστεύει κανείς όταν του πέσουν στο κεφάλι. Υπήρξαν στον κόσμο τόσες πανούκλες όσοι και οι πόλεμοι. Και παρ’ όλα αυτά οι πανούκλες και οι πόλεμοι πάντα βρίσκουν τους ανθρώπους το ίδιο απροετοίμαστους. Ο γιατρός Ριέ ήταν απροετοίμαστος, όπως και οι συμπολίτες μας και έτσι πρέπει να καταλάβουμε τους δισταγμούς τους. Και μ’ αυτόν τον τρόπο επίσης πρέπει να καταλάβουμε ότι μοιράστηκε ανάμεσα στην ανησυχία και την εμπιστοσύνη.
Όταν ξεσπάει ένας πόλεμος, οι άνθρωποι λένε: «Δε θα διαρκέσει πολύ, είναι πολύ ανόητο». Κι αναμφίβολα ένας πόλεμος είναι σίγουρα πολύ ανόητος, αλλά αυτό δεν τον εμποδίζει να διαρκέσει. Η ανοησία επιμένει πάντα και θα μπορούσε κανείς να το διακρίνει αν δε σκεφτόταν μόνο τον εαυτό του. Απ’ αυτήν την άποψη οι συμπολίτες μας ήταν σαν όλο τον κόσμο, σκέφτονταν τους εαυτούς τους και για να το πούμε κι αλλιώς ήταν ανθρωπιστές: δεν πίστευαν στις δυστυχίες. Η δυστυχία δεν είναι στα μέτρα του ανθρώπου, επομένως λέμε ότι η δυστυχία δεν είναι πραγματική, είναι ένα κακό όνειρο που θα περάσει. Αλλά δεν περνάει πάντα και από κακό όνειρο σε κακό όνειρο, είναι οι άνθρωποι που περνάνε και πρώτα πρώτα οι ανθρωπιστές, γιατί δεν πήραν τις προφυλάξεις τους.
Οι συμπολίτες μας δεν ήταν πιο ένοχοι από άλλους, ξεχνούσαν να είναι μετριόφρονες, αυτό είναι όλο και σκέφτονταν ότι όλα είναι ακόμη δυνατά για αυτούς -πράγμα που σήμαινε ότι οι δυστυχίες είναι αδύναμες. Συνέχιζαν να κάνουν επιχειρήσεις, να ετοιμάζουν ταξίδια, και να έχουν γνώμες. Πώς θα μπορούσαν να σκεφτούν την πανούκλα, που καταργεί το μέλλον, τις μετακινήσεις, τις συζητήσεις; Θεωρούσαν τους εαυτούς τους ελεύθερους και κανένας δε θα είναι ποτέ ελεύθερος, όσο υπάρχουν δυστυχίες»
Ο Ζαν-Μπατίστ-Κλαμάνς είναι ένας «ήρωας της εποχής μας»: η εξυπνάδα του να στέκεται πάντα στη «σωστή» πλευρά της ζωής τον κάνει έναν άντρα ικανοποιημένο από τον εαυτό του, έναν άνθρωπο που χρησιμοποιεί την υποκρισία για να αρέσει στους άλλους. Μέχρι που μια νύχτα ακούει μια άγνωστή του γυναίκα να πέφτει στα νερά ενός ποταμού. Αυτός ο τόσο καλός, ο τόσο ελεήμων, ο τόσο συμφιλιωμένος με την «σωστή», ανθρώπινη συμπεριφορά, δεν θα τη βοηθήσει και τότε όλα γύρω του θα καταρρεύσουν. Μετά τον «Ξένο» και την «Πανούκλα», ο Καμύ με την «Πτώση» ολοκληρώνει την αριστουργηματική του τριλογία που τον έκανε διάσημο σ’ όλο τον κόσμο χαρίζοντάς του και ένα από τα πιο δίκαια βραβεία Νόμπελ στην ιστορία του θεσμού.
«…Είμαστε όλοι εξαιρετικές περιπτώσεις. Θέλουμε όλοι μας ν’ απαιτήσουμε κάτι! Ο καθένας απαιτεί να είναι αθώος, πάση θυσία, ακόμα κι αν, για να το πετύχει αυτό, χρειάζεται να καταγγείλει ολόκληρο το ανθρώπινο γένος και τους θεούς. Θα δώσετε ασήμαντη ευχαρίστηση σ’ έναν άνθρωπο, αν τον συγχαρείτε για τις προσπάθειες χάρη στις οποίες έγινε έξυπνος ή γενναιόδωρος. Θα χαρεί πολύ αντίθετα, αν θαυμάσετε την έμφυτη γενναιοδωρία του. Αντίστροφα, αν πείτε σ’ έναν εγκληματία πως το κρίμα του δεν οφείλεται στη φύση του ή στο χαρακτήρα του, αλλά σε διάφορες ατυχίες, θα σας είναι φοβερά ευγνώμων. Στη διάρκεια μάλιστα της αγόρευσης, θα διαλέξει αυτήν ακριβώς τη στιγμή για να κλάψει.
Ωστόσο δεν έχει καμία αξία να είσαι τίμιος ή έξυπνος από γεννησιμιού σου. Όπως δεν είσαι, σίγουρα, περισσότερο υπεύθυνος που είσαι από την ίδια σου τη φύση εγκληματίας, παρά αν σε έκαναν οι περιστάσεις. Οι κατεργαραίοι, ωστόσο, αυτό θέλουν, τη χάρη, δηλαδή την ανευθυνότητα, και προβάλλουν αδιάντροπα δικαιολογίες για το χαρακτήρα τους ή περιστασιακά επιχειρήματα, ακόμα κι αν είναι αντιφατικά. Η ουσία είναι να θεωρηθούν αθώοι, οι αρετές τους, που τις έχουν από γεννησιμιού τους, να μη μπορούν να αμφισβητηθούν, και τα σφάλματά τους, που προκλήθηκαν από μια παροδική δυστυχία, να θεωρούνται πάντα πρόσκαιρα.
Σας το είπα, πρέπει να εμποδίζει κανείς το να τον κρίνουν. Και καθώς είναι δύσκολο να τους εμποδίζει και την λεπτή δουλειά να θαυμάζουν και ταυτόχρονα να δικαιολογούν τον χαρακτήρα του, όλοι θέλουν να γίνουν πλούσιοι. Γιατί; Αναρωτηθήκατε ποτέ; Για τη δύναμη, βέβαια. Ιδιαίτερα, ωστόσο, γιατί τα πλούτη σάς απαλλάσσουν από την άμεση κρίση, σας βγάζουν απ’ τον όχλο του υπόγειου μετρό, για να σας κλείσουν μέσα σε ένα επινικελωμένο αμάξι, σας απομονώνουν σε μεγάλα φυλασσόμενα πάρκα, σε βαγκόν-λι, σε καμπίνες πολυτελείας. Τα πλούτη, αγαπητέ φίλε, δεν είναι ακόμη η αθώωση, αλλά η αναβολή, κάτι που αξίζει πάντοτε τον κόπο να το παίρνουμε…
Ιδιαίτερα μην πιστεύετε τους φίλους σας, όταν σας ζητούν να είσαστε ειλικρινείς μαζί τους. Ελπίζουν απλά και μόνο πως θα τους βοηθήσετε να διατηρήσουν την καλή ιδέα που έχουν για τον εαυτό τους, δίνοντάς τους μια παραπάνω βεβαιότητα πως θα αντλήσουν στην υπόσχεσή σας για ειλικρίνεια. Πώς θα μπορούσε η ειλικρίνεια να είναι προϋπόθεση για τη φιλία; Η αγάπη για την αλήθεια με κάθε θυσία είναι ένα πάθος που δεν αφήνει τίποτα απείραχτο και στο οποίο τίποτα δεν αντιστέκεται. Είναι ένα βίτσιο, μία βοήθεια, καμιά φορά, ή ένας εγωισμός. Αν, λοιπόν, βρεθείτε σε μια τέτοια περίπτωση, μη διστάσετε: υποσχεθείτε πως θα λέτε αλήθεια και να λέτε όσα περισσότερα ψέματα μπορείτε. Θα ανταποκριθείτε στην ενδεχόμενη επιθυμία τους και θα τους αποδείξετε δυο φορές τη στοργή σας»
Απέναντι στην πλημμυρίδα της ηλιθιότητας, είναι επίσης αναγκαίο να προβάλλουμε ορισμένες αντιθέσεις.
Όλες οι δυσκολίες του κόσμου δεν μπορούν να κάμψουν ένα πνεύμα κάπως καθαρό ώστε να αποδεχθεί να γίνει ανέντιμο. Για όποιον γνωρίζει το μηχανισμό της πληροφόρησης έστω και λίγο, είναι μάλλον εύκολο να διαπιστώνει την αυθεντικότητα κάθε είδησης. Κι είναι στο έργο αυτό που οφείλει να αφιερωθεί κάθε ελεύθερος δημοσιογράφος. Διότι, ακόμα κι αν δεν μπορεί να πει όλα όσα σκέφτεται, του είναι πάντα δυνατό τουλάχιστο να μη λέγει όλα όσα θεωρεί παραπλανητικά. Κάθε ελεύθερη εφημερίδα κρίνεται εξίσου από όσα λέγει και όσα δεν λέγει.
Αυτή η αρνητική ελευθερία είναι μακράν η σημαντικότερη όλων, για όποιον γνωρίζει πώς να την τηρεί. Διότι προετοιμάζει την έλευση της αληθινής ελευθερίας. Κατά συνέπεια, κάθε ανεξάρτητη εφημερίδα αναφέρει τις πηγές της, βοηθάει το κοινό της να τις αξιολογούν, απεχθάνεται την πλύση εγκεφάλου, καταργεί την καθοδήγηση, απαλύνει διαμέσου του σχολιασμού την ομοιομορφία της πληροφόρησης και γενικά υπηρετεί την αλήθεια στο βαθμό των δυνάμεών της. Όσο σχετικό κι αν είναι αυτό το μέτρο, τουλάχιστο μας επιτρέπει να αρνούμαστε αυτό που καμία δύναμη στον κόσμο δε θα μπορούσε να μας εξαναγκάσει να αποδεχθούμε: να μετατραπούμε σε υπηρέτες του ψεύδους.
«Ο βάκιλλος της πανούκλας… και μια μέρα, για τη δυστυχία και τη γνώση του ανθρώπου,η πανούκλα θα ξυπνήσει τα ποντίκια της».
[ΠΗΓΗ: TerraPapers, αποσπάσματα από άρθρο που κυκλοφόρησε στις 25 Νοεμβρίου 1939 στη Λε Σουαρ Ρεπουμπλικέ, μιας δισέλιδης εφημερίδας σε ένα φύλλο τυπωμένο μπρος-πίσω στο Αλγέρι, υπό τη διεύθυνση του γάλλου συγγραφέα.]