Ο επαναστατημένος άνθρωπος είναι ένας άνθρωπος που λέει όχι… Η άρνησή του δεν σημαίνει και παραίτηση αλλά δηλώνει την ύπαρξη ενός ορίου. Η εξέγερσή του εμπεριέχει την αίσθηση ότι κατά κάποιο τρόπο έχει δίκιο, όπως και ότι υπάρχει μέσα του κάτι που «αξίζει τον κόπο» να διαφυλαχτεί. Το ξέσπασμα ενός σκλάβου δρα πάντα αναδρομικά. Την στιγμή που απορρίπτει τη ταπεινωτική διαταγή του αφέντη, ο υποταγμένος απορρίπτει συνάμα και την ίδια την κατάσταση του υποταγμένου. Ενώ μέχρι τότε ζούσε σε μια συμβιβαστική κατάσταση, ο σκλάβος ρίχνεται απότομα στο Όλα ή τίποτα. Η συνείδηση αφυπνίζεται με την εξέγερση. Στην ανάγκη, αποδέχεται την ύστατη κατάπτωση, τον θάνατο. Καλύτερα να πεθάνει όρθιος παρά να ζει γονατιστός. Στην εξέγερση συμβαίνει το πέρασμα από το «θα έπρεπε να γίνει έτσι», στο «θέλω αυτό να γίνει». Το Όλα ή Τίποτα αμφισβητεί την ίδια την έννοια του ατόμου και τίθεται υπεράνω εαυτού εφόσον κυριαρχεί η αίσθηση πως την αξία την μοιράζονται όλοι οι άνθρωποι. Στην εξέγερση ο άνθρωπος ξεπερνά τον εαυτό του μέσω του άλλου, και από αυτή την άποψη η ανθρώπινη αλληλεγγύη αποκτά μεταφυσικό χαρακτήρα. Ο άνθρωπος τεμαχίζεται και βλέπει πέρα από το άτομό του. Ελευθερώνει κύματα που από στάσιμα γίνονται ορμητικά. Η εξέγερση αποτελεί έργο του ενημερωμένου ανθρώπου με συνείδηση των δικαιωμάτων του. [Αλμπερτ Καμύ, Ο επαναστατημένος άνθρωπος]
Ιστορικά η πρώτη συγκροτημένη επίθεση προέρχεται από τονΣαντ, που συγκεντρώνει σε μια μοναδική και τεράστια πολεμική μηχανή τα επιχειρήματα της ελεθεριάζουσας σκέψης.Στην εξέγερσή του ο Σαντ κρατά μόνο το απόλυτο όχι. Είκοσι εφτά χρόνια φυλακής δεν του επιτρέπουν να γίνει συμφιλιωτικός. Ο αλυσοδεμένος φιλόσοφος γίνεται ο πρώτος θεωρητικός της απόλυτης εξέγερσης. Όλοι οι άθεοι των έργων του θέτουν την αρχή της ανυπαρξίας το Θεού για τον εξής ξεκάθαρο λόγο: η ύπαρξή του θα σήμαινε ότι είναι αδιάφορος, μοχθηρός ή άσπλαχνος. Το βασικότερο έργο το τελειώνει με την απόδειξη της θεϊκής ανοησίας και του θεϊκού μίσους: η Ιουστίνη κατακεραυνώνεται, το έγκλημα συνεχίζεται. Η ιδέα του Σαντ για τον Θεό είναι η ιδέα μιας εγκληματικής θεότητας που συντρίβει τον άνθρωπο. Ο Θεός είναι «το μόνο πράγμα που δεν μπορεί να συγχωρήσει στον άνθρωπο». Ο Σαντ αναμφίβολα ονειρεύτηκε μια παγκόσμια δημοκρατία το σχεδιάγραμμα της οποίας μας εκθέτει διαμέσου ενός σοφού μεταρρυθμιστή, του Ζαμέ. Μια από τις κατευθύνσεις της εξέγερσής του είναι η απελευθέρωση όλου του κόσμου.
Η απόλυτη άρνηση αναφέρεται στονΝτοστογιέφκσι, όπου η περιγραφή της εξέγερσης προχωράει ένα βήμα ακόμη.Ο Ιβάν Καραμαζόφ παίρνει το μέρος των ανθρώπων και τονίζει την αθωότητά τους. Αυτός δεν αρνείται διόλου την ύπαρξη του Θεού. Η φιλοδοξία του ρομαντικού επαναστάτη ήταν να μιλήσει σαν ίσος προς ίσον με τον Θεό, αλλά με τον Ιβάν Καραμάζοφ ο τόνος αλλάζει. Ο Θεός κρίνεται με την σειρά του και μάλιστα αφ’ υψηλού. Ο Ιβάν δε θα εμπιστευτεί πια τον εαυτό του σ’ αυτόν τον μυστήριο Θεό, αλλά σε μια πολύ ανώτερη αρχή, την δικαιοσύνη. Με τον τρόπο αυτό θέτει σε λειτουργία την ουσιαστική επιχείρηση της εξέγερσης, αντικαθιστώντας το βασίλειο της θείας χάριτος μ’ εκείνο της δικαιοσύνης. Αυτός ο ήρωας αρνείται την στενή εξάρτηση της αλήθειας από τον πόνο που εισήγαγε ο χριστιανισμός και ενσαρκώνει την άρνηση της ατομικής σωτηρίας.
Η απόλυτη κατάφασηεκφράζεται από τονΜαξ Στίρνερ,που επιθύμησε να σκοτώσει κάθε ιδέα του Θεού. Σύμφωνα με το έργο του Ο Μοναδικός και η ιδιοκτησία του, ο Θεός είναι μόνο μια αλλοτρίωση του εγώ, ή, ακριβέστερα, αυτού που είμαι. Ο Σωκράτης, ο Ιησούς, ο Ντεκάρτ, ο Χέγκελ, όλοι οι προφήτες και οι φιλόσοφοι δεν έκαναν ποτέ κάτι άλλο από το να επινοούν νέους τρόπους αλλοτρίωσης αυτού που είμαι. Η παγκόσμια ιστορία δεν είναι παρά μια μακρόχρονη προσβολή στην μοναδική αρχή, αυτήν του υπάρχω. Τα υποκατάστατα του θείου υπερφορτώνουν την ηθική συνείδηση. Η γαλλική Επανάσταση κατέληξε σε μιαν αντίδραση, και αυτό απέδειξε τι ήταν πραγματικά η Επανάσταση. Η αδελφοσύνη δεν είναι «παρά ο κυριακάτικος τρόπος σκέψης των κομμουνιστών». Όλη την εβδομάδα τα αδέλφια γίνονται δούλοι. Ο αντάρτης δεν θα συμφωνήσει με τους άλλους ανθρώπους παρά μόνο όταν ο εγωισμός τους συντονιστεί με τον δικό του. Μόνο μια αλήθεια υπάρχει για τον Στίρνερ, «η δύναμή μου». Αφού κάθε εγώ είναι, από μόνο του, βαθιά εγκληματικό απέναντι στο Κράτος και στον λαό, ας αναγνωρίσουμε ότι ζωή σημαίνει παράβαση.
Η άλλη πλευρά της κατάφασης είναιο Νίτσεκαι ο μηδενισμός [του]. Ποια είναι η βαθιά διαφθορά που ο χριστιανισμός προσθέτει στο μήνυμα του κυρίου του; Η ιδέα της κρίσης, ξένη στη διδασκαλία του Χριστού, και οι συνακόλουθες έννοιες της τιμωρίας και της ανταμοιβής. Ο χριστιανισμός πιστεύει ότι αγωνίζεται ενάντια στον μηδενισμό γιατί δίνει μια κατεύθυνση στον κόσμο, ενώ ο ίδιος είναι από μόνος του μηδενιστής, αφού, επιβάλλοντας ένα φανταστικό νόημα στη ζωή, εμποδίζει να αποκαλυφθεί το πραγματικό της νόημα. Σ’ αυτό τον κόσμο που απαλλάχθηκε από τον Θεό και τα ηθικά είδωλα, ο άνθρωπος είναι μόνος και χωρίς αφέντη. Κανείς λιγότερο από τον Νίτσε δεν άφησε να γίνει πιστευτό ότι μια τέτοια ελευθερία θα ήταν εύκολη. Αυτή η άγρια απελευθέρωση θα τον κάνει να υποφέρει από μια νέα απόγνωση και μια νέα ευτυχία. Από την στιγμή που δεν πιστεύει πλέον στον Θεό, ούτε στην αθάνατη ζωή, γίνεται υπεύθυνος για ό,τι ζει. Αυτός και μόνο αυτός οφείλει να βρει την τάξη και τον νόμο.
Η επαναστατημένη ποίηση εστιάζει αφενός στονΛοτρεαμόνκαι την κοινοτοπία, αφετέρου στον Σουρεαλισμό και την επανάσταση.Και ύστερα αλλάζει το κεφάλαιο, απομακρυνόμαστε από την μεταφυσική εξέγερση, εισερχόμαστε στην ιστορική. Το 1789 τοποθετείται στο μεταίχμιο των νεότερων χρόνων καθώς οι επαναστάτες ανέτρεψαν το θεσμό της ελέω θεού εξουσίας και εισήγαγαν στην ιστορία την δύναμη της άρνησης και της εξέγερσης και πρόσθεσαν έτσι στην παραδοσιακή τυραννοκτονία μια λογική θεοκτονία. Ο Θεός κλονίζεται και η δικαιοσύνη, προκειμένου τα κατοχυρωθεί στην ισότητα, πρέπει να του καταφέρει το τελευταίο χτύπημα, πλήττοντας άμεσα τον αντιπρόσωπό του στη γη. Το Κοινωνικό Συμβόλαιο, πρωτίστως μια έρευνα γύρω από τη νομιμότητα της εξουσίας, παραχωρεί μια πλατιά έκταση σε μια νέα θρησκεία, όπου θεός της είναι η λογική, συνταυτισμένη με τη φύση, και αντιπρόσωπός της στη γη ο λαός. Η εξουσία δεν έχει πλέον την πηγή της στην αυθαιρεσία αλλά στη γενική συγκατάθεση.
Χάρη στον Σαιν – Ζυστ οι ιδέες τουΡουσόπέρασαν στην ιστορία.Στη δίκη του βασιλιά το ουσιώδες της αγόρευσής του ήταν ότι το αξίωμα του βασιλιά δεν είναι απαραβίαστο και πρέπει να δικαστεί από τη συνέλευση κι όχι από ένα δικαστήριο. Ο Σαιν – Ζυστ διατυπώνει το αξίωμα ότι κάθε βασιλιάς είναι στασιαστής ή σφετεριστής ενάντια στον λαό του οποίου σφετερίζεται την υπέρτατη κυριαρχία. Η μοναρχία αποτελεί έγκλημα και κάθε βασιλιάς είναι ένοχος. Το έγκλημα του βασιλιά είναι συγχρόνως και αμαρτία απέναντι στην ύψιστη τάξη. Σύμφωνα με τον λόγο του στην δίκη οφείλουμε Να εκδικηθούμε τον φόνο του λαού με τον θάνατο του βασιλιά. Η εκτέλεση του βασιλιά συμβολίζει την εξάλειψη του ιερού χαρακτήρα της ιστορίας και την απομάκρυνση του χριστιανικού θεού από την ανθρώπινη πραγματικότητα. Ο Θεός μέχρι τότε ανακατευόταν στην ιστορία μέσω των βασιλιάδων. τώρα υπάρχει μόνο μια επίφαση Θεού, περιορισμένου στις ουράνιες αρχές.
Ακολουθούν οι Θεοκτόνοιμέσα από την γερμανική σκέψη του 19ουαιώνα και ιδιαίτερα τονΧέγκελ, η ατομική τρομοκρατία με τους πρώτους Ρώσους επαναστάτες, τους Δεκεμβριστές, ο Ντετσάγιεφ, ο Μπακούνιν, ενώ ητρομοκρατία του κράτους και ο παράλογος τρόμος αναπόφευκτα καταλήγουν στον Χίτλερ.Τα χιτλερικά εγκλήματα, και μεταξύ αυτών το μακελειό των Εβραίων δεν έχουν αντίστοιχό τους στης ιστορία, γιατί η ιστορία δεν αναφέρει κανένα παράδειγμα μιας τόσο ολοκληρωτικά καταστροφικής θεωρίας που να έχει σφετεριστεί τους μοχλούς διακυβέρνησης ενός πολιτισμένου έθους. Αλλά κυρίως για πρώτη φορά στην ιστορία, άνθρωποι της κυβέρνησης επέβαλαν τις τεράστιες δυνάμεις τους για να εδραιώσουν έναν μυστικισμό έξω από κάθε ηθική. Αλλά οι φασιστικές μυστικιστικές θεωρίες δεν διεκδίκησαν ποτέ πραγματικά μια παγκόσμια Αυτοκρατορία. Το επαρχιακής προέλευσης αόριστο όνειρο του Χίτλερ δεν είχε ουδεμία σχέση με μια παγκόσμια Πολιτεία.
Απεναντίας, ο ρωσικός κομουνισμός την επιδιώκει φανερά, καθώς επωμίστηκε τη μεταφυσική φιλοδοξία που περιγράφει την οικοδόμηση, μετά τον θάνατο του Θεού, μιας πολιτείας του θεοποιημένου τελικά ανθρώπου. Όπως είναι ευνόητο, ακολουθεί εκτενής στοχασμός πάνω στην κομμουνιστική επανάσταση, τις κορυφώσεις της τις ολοκληρωτικές τις παρεκκλίσεις - είναι γνωστή η αντίδραση ολόκληρου του κομμουνιστικού κόσμου απέναντι στο συγκεκριμένο έργο του Καμύ, που επαληθεύτηκε βέβαια μέχρι την τελευταία λέξη - , αλλά και ιδιαίτερο κεφάλαιο για την Εξέγερση και την τέχνη [Μυθιστόρημα και εξέγερση, Εξέγερση και στιλ, Δημιουργία και επανάσταση], την Εξέγερση και τον φόνο και άλλα κείμενα.
Εδώ τελειώνει αυτή την «εκπληκτική διαδρομή του Προμηθέα», γράφει ο Καμύ, στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου, γνωρίζοντας στην ουσία πως αυτό που τελείωσε είναι μόνο η έκθεση των θεμελιωδών ιδεολογιών που εξέθρεψαν ή ενέπνευσαν την επανάσταση και βαθειά του κριτική, καθώς και ο στοχασμός του πάνω στο τραγικό ερώτημα πώς γίνεται και οι εξεγέρσεις και επαναστάσεις γεννούν νέες τυραννίες. . Ο Προμηθέας μετά την περιφρόνηση του Θεού αγωνίζεται να οργανώσει τους ανθρώπους, που αδύναμοι ή δειλοί, αγαπούν τις απολαύσεις και την άμεση ευτυχία. Οι άνθρωποι αμφιβάλλουν αν αυτή η πολιτεία του ήλιου υπάρχει και αν θα την προσεγγίσουν ποτέ. Πρέπει κάποιος να τους σώσει από τους εαυτούς τους.
[Αλμπερτ Καμύ, Ο ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΜΕΝΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ, Εκδ. Πατάκη, 2001 [Ε΄ έκδ.: 2013], μτφ. Νίκη Καρακίτσου – Dougé, Μαρία Κασαμπάλογλου – Roblin, σελ. 501. Περιλαμβάνεται επτασέλιδη εργοβιογραφία [Albert Camus – L’ homme revolté, 1951]